Það er margan skemmtilegan fróðleika að finna á Vísindavef Háskóla Íslands og m.a. svar við spurningunni „Hvað merkir Skírdagur?“ Þar segir:

 

Fimmtudagur fyrir páska nefnist skírdagur. Orðið ‘skír’ merkir ‘hreinn, óblandaður; skær, bjartur; saklaus’ og vísar nafnið þannig til þess að Jesús þvoði fætur lærisveina sinna. Sögnin skíra merkir að hreinsa og hin upphaflega merking þess að barn sé skírt er þess vegna hreinsun.

 

Í Sögu daganna eftir Árna Björnsson segir meðal annars þetta um daginn: „Þá er minnst heilagrar kvöldmáltíðar og þess að Kristur þvoði fætur lærisveina sinna. Þennan dag var altari þvegið og olía vígð í katólskum sið, og varð hann fljótt aflausnardagur syndara. Að slíkri hreinsun lýtur skírdagsheitið, sem til er í elstu norrænum textum og á sér hliðstæðu í gamalli ensku.“

Fyrr á öldum þvoðu sumir kristnir þjóðhöfðingar, eins og til dæmis Elísabet 1. Englandsdrottning og keisarar Austurríkis, fætur þjóna sinna á skírdag.

 

Eitt heiti dagsins á latínu er dies pedilavii sem merkir ‘fótþvottadagur’. Nafnið skírdagur kemur fyrir í handriti frá 1200.

 

Annað heiti á deginum frá miðöldum er skíriþórsdagur en það er miklu sjaldgæfara. Líklegt er að það sé upprunnið á þeim tíma er fimmtudagurinn hét þórsdagur og sé þannig hliðstætt orðinu ‘skærtorsdag’ í dönsku og norsku og ‘skärtorsdag’ í sænsku.

 

Frá 18. og 19. öld eru til heimildir um sérstakan grjónagraut þennan dag, svonefndan skírdagsgraut. Samkvæmt einni heimild þótti grauturinn auka nokkuð vindgang. Þjóðháttafræðingurinn Jónas frá Hrafnagili, sem var uppi á 19. öld, segir þetta um grautinn: „Á skírdag var vant að skammta rauðseyddan, hnausþykkan mjólkurgraut að morgninum áður en menn fóru af stað til kirkjunnar. Þessi siður hélzt fram yfir miðja 19. öld, að minnsta kosti víða; hefir ein gömul kona sagt mér að ekki hafi alténd þótt þefgott í kirkjunni þann dag, – grauturinn þótti auka vind.“

 

Af vísindavef HÍ/SS.